Yillara meydan okumak böyle bir emek caba sarfettiren bir seruven gibi.

Adana-Halep kervan yolu üzerindeki Kurtkulağı Menzilinde bulunan kervansaray, bir Osmanlı menzil handır. Kervansaray bir kale sağlamlığında gayet kalın ve sağlam duvarlara sahiptir.

Kervansaray 17. yüzyılda Hüseyin Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yapı daha sonra Mimar başı Mehmet Ağa tarafından onarılmıştır.
Yapı 45.75x23.60 m. boyutlarında enine dikdörtgen planlıdır. İçte iki sıra halinde uzanan ayaklar birbirine sivri kemerle bağlanmıştır. Ayaklar ve sivri kemerler de yapının üzerini örten beşik tonozları taşımaktadır. Duvarlar yonu taşı kaplıdır. Duvarlar kuzey ve güney cephelerde payandalarla desteklenmiştir. Yapının giriş kapısı doğu cephede yer almaktadır.

Büyük bir dikdörtgenden oluşan planı Doğu cephede klasik kervansaray mimarisinden farklı özellikler taşımaktadır. Üç yanda saçak hizasına kadar kuvvetli payandalarla takviye edilmiş olan beden duvarlarının tamamı taştandır. Doğu cephedeki çıkıntıları hariç, 45,75 X 23,60 metre ebadındaki kervansarayın planını, enine uzanan iki sıralı payelerin birbirlerine sivri kemerlerle birleşmesi ve bütün üst örtüyü teşkil eden boyuna uzanan beşik tonozlar meydana getirmektedir.

Doğu cephede, kervansarayın beden duvarlarından ileri çıkıntı yapan cümle kapısı ile bunun iki yanında bulunan müstakil bey odaları ayrı bir özellik taşımaktadır. Birer kapı ile giriş eyvanına açılan bu odaların müstakil ocakları, dolapları ve hatta helaları olması önemlerini göstermekte ve bunların mutlaka beylere ve ileri gelenlere tahsis edildiği anlaşılmaktadır.

Diğer yandan, beşik tonozla örtülü olan odaların, kervansarayın tamamı bir kale sağlamlığı ile dışarı kapalı olmasına rağmen, sivri kemerli ikişer pencere ile dışarı açılması da ilgi çekici bir hususiyettir. Müdafaa yönünden bazı problemler ortaya koyması bakımından, kervansaray mimarisinde bu şekil dışarıya açılan pencerelerin bir başka örneğine Anadolu’da rastlanmamaktadır.

İlginç diğer bir nokta ise, kervansarayın sağ kanadında bu odaların bir yeraltı dehlizine açılmasıdır. Muhtemelen bu dehliz başka bir yere çıkmakta ve kervansaray hücuma uğradığında, çeşitli sebepler için buradan dışarı çıkılabilmekte idi. Kervansarayın önünde yer alan bey odalarının yapı malzemesinin diğer kısımlardan farklılık göstermesi, bu odaların esas kısımdan daha sonra yapılmış olabileceği ihtimalini düşündürmektedir.

Kervansarayın kapalı kısmında iç mekan, 2,15 x 1,80 cm. ebadında kalın payelerle ve gene aynı kalınlıktaki kemerlerle bölümlere ayrılmakta, duvarlar içerde de dışta olduğu gibi kalın payandalarla takviye edilmiş bulunmaktadır. Beden duvarlarının her payandası arasında birer ocak bulunmakta olup, ocakların yaşmakları duvarlardan konsollu çıkıntılar yapmaktadır. Her nedense genellikle sekiler üzerinde bulunan bu ocaklar, burada sekilerin olmamasından dolayı kervansaray zemini ile aynı seviyede yapılmıştır. Öte yandan kervansaray zemini de yükselmiş değildir.

Kervansarayın içi beden duvarlarının üst kısımlarında açılmış olan içte geniş dışta dar olan mazgal pencerelerden ışık almakta ve bu şekil aydınlanma yeterli olmadığından, loş ve bazı kısımlar da karanlık kalmaktadır. Bütünüyle çok değişik bir kervansaray olarak karşımıza çıkan Kurtkulağı Kervansarayı kendisine özgü bir mimariye sahiptir.