Eski çağlarda, özellikle İran’da kurak bölgelere su sağlamak için Arapça kanat (qanat) , Farsça karez adı verilen bir tür yer altı su arzı sistemi kullanılıyordu.

Sistem dikine açılan pek çok kuyunun yatay bir tünel ile birbirine bağlanması şeklindeydi. Açılan kuyular artezyen gibi çalışmaz, dikine kazılan kuyulardan katmanlar boyunca sızan su tabanda birikir ayrıca terleme yoluyla da suyun toplanması sağlanırdı. Kuyuları birbirine bağlayan yeraltı kanallarının uzunluğu onbinlerce kilometreye ulaşmakla birlikte, pek çoğu bir kaç kilometreden ibaretti.

Eski çağda İran’da yaygın zerdüşt dininde bu kanalların yapımı ilahi bir iş ve vazife olarak kabul edilmekteydi. Ayrıca Ahameniş Hanedanı döneminde kurak topraklara su taşımayı başaran köylülere o toprakları işleme hakki veriliyor ve bu hak 5 nesil devam ediyordu. Bu Pers uygulaması sayesinde İran’ın tüm kurak bölgeleri neredeyse karış karış tünellerle donatıldı. Bu tüneller elan varlığını sürdürmektedir.

Kanat tekniği şeması

Bilinen en büyük kanat projesi İran Persapolis’tedir. Kanallar dağlar ve ovalar arasında çok büyük bir alanı kapsar. Yüzlerce dikey kuyudan oluşmuştur. Sistem sayesinde şehirde bolluk ve bereket artmış ve İskender’in yıkımına kadar başkent olmuştur.

Bilinen ilk kanat örnekleri İran’da 5000 sene öncesine ait Zavareh kanadı ve 2500 sene öncesine ait ana kuyusu 300 metre derinliğinde ki Gondbad’ın kanat’ı dır. Ancak sistem hakkındaki ilk yazılı referans Asur kralı II. Sargon zamanına m.ö 722-705 yıllarına aittir. Çöl kenarlarında ve özellikle Lut çölü civarında bugün bile aynı şekilde su kazanılmaktadır

Yapımı:

Kanat tekniği kesit şeması

Kanatların yapımı için geleneksel yöntemlerin yanında sofistike motorlarda uygulanmaktaydı. Özellikle depremlere dayanıklı olmasına dikkat edilirdi. Yapımına bir tepeyi araştırmakla başlanır, bölgenin toprak yapısı, toprağın su çekiş miktarı incelenirdi. Ardından deneme kuyuları açılır toprak içinde akifer (aquifer) katmanı olup olmadığı aranırdı. Akifer tabakasına ulaşıldığında yeterince su toplayabilmesi halinde yatay eğimli kanallar yapılır ve bunlar eşit mesafeli kuyularla yeryüzüne bağlanırdı.

Kanat sisteminde suyun taşınması yeraltında olduğu için, suyun buharlaşması da minimumda kalıyordu. Böylece suyu çöl gibi sıcak ortamlarda taşınarak tarım için uygun bölgelere getirmek mümkün oluyordu.

Yaygınlaşması

Kanat tünelinden görünüm

Anadolu da Boğazköy’deki Hitit yerleşiminde bir kanat sistemi tespit edilmekte birlikte, ilk kez Van havalisinde Urartular tarafından uygulandığı anlaşılmakta ve elan kalıntıları bulunmaktadır. Şanlıurfa Birecik’in köyleri ve Suruç çevresinde de kanat sistemine rastlanmaktadır.

Teknik İran da gelişip antik dünyada özellikle ipek yolu boyunca yayılmış ve Perslerin mö. 525’de Mısırı istilasıyla sistem buraya da taşınmıştır. Mısır Haricah vahasında (ing- Kharga Oasis) eski dönemden kalma kanatlar bulunmuştur. I. Pers krallığı döneminde (mö. 7-6. yüzyılda) yaygın olarak kullanılan sistem Roma devrinde batıya yayıldı. Ancak Romalılar kanat sistemini uygulamakla beraber aquadük yapımını daha çok tercih etmişlerdir.

Kanat tekniğinin yayılma şeması

Antik dönem yazarı Megasthenes’in Indika adlı dört ciltlik kitabından bu tekniğin Hindistan’a da ulaştığı anlaşılmaktadır. M.Ö. 300’de sistemi Çin’de de görmek mümkündür. Turfan bölgesinin sulama sitemi bu teknikledir. Arap – İslam fetihleri ile kuzey Afrika, Cezayir, Fas, Sicilya, (mesela Palermo kanadı, hakkında ilk bilgiyi El İdrisi vermektedir) nihayet İspanya’ya ulaştı. Reconquesta’dan sonra İspanyollarca tanınan sistem coğrafi keşifler cağında yenidünya’ya taşındı. Meksika, Şili Peru’da yaygın olarak uygulandı.